Tentoonstelling Mendop vzw - Brugge, 25 en 26 april 2015
Over kraaiers en vechters - de hanen van het erf
Teksten en vitrines tentoonstelling: klik
Sfeerbeelden tentoonstelling: klik
foto © FARO / Philippe Debroe
Niet de stier maar de haan was eeuwenlang de patron van het boerenerf, de keizer van de mestvaalt, de signaalgever van het ochtendgloren.
Naast allround boerderijbeest promoveerde men de haan tot religieus of heraldisch symbool, tot vaandeldrager van staten en regio's, tot een toonbeeld van deugden en ondeugden.
Mendop stond in deze expo - ingericht naar aanleiding van Erfgoedag 2015 - stil bij het erfgoed dat verbonden is met de hanengevechten (verboden in België) en kraaihanenwedstrijden, een verdwijnende volkssport. Twee raskippen kregen speciale aandacht: de Brugse Vechter en het Brakelhoen.
Oude boeken en foto's uit de tijd dat er alleen nog scharrelkippen en hanen met vrije uitloop bestonden, vervolmaakten de tentoonstelling.
Klik op onderstaande afbeelding voor een leesbare versie van het infopaneel.
Mendop kreeg voor deze tentoonstelling de medewerking van de kleinveevereniging Canteclaer Veldegem, de Braekelclub Nederbraekel uit Brakel en de Koninklijke Angora Kleinveeclub Brugge vzw.
De expo ging door op zaterdag 25 april (namiddag) en zondag 26 april (doorlopend van 10u00 tot 18u00) in de eeuwenoude Kapittelzaal van het Rijksarchief Brugge.
Overzicht tentoonstelling (teksten en vitrines)
De tentoonstelling was opgedeeld in zes thema's.
Wat volgt zijn de teksten en foto's van de vitrines.
Kraaihanensport
De eerste wedstrijden met kraai- of zanghanen vonden plaats vanaf 1880. De bloeiperiode van deze vogelsporttak lag tussen 1950 en 1975, met een eigen pers en koepelorganisaties. De wedstrijden verliepen zoals bij de vinkensport, met draagbare, in rijen opgestelde ‘hanenbakken’.
In Wallonië en Limburg werden de wedstrijdhanen in loges gezet, vaste installaties die meestal bij een café behoorden. Ook de spelregels verschilden.
De kraaihanencompetities zijn vandaag een bedreigde volkssport. In 1965 telden de beide Vlaanderen en noordelijk Henegouwen circa 2000 beoefenaars. In 1994 was dit cijfer al beneden de 75 gezakt, reden waarom Mendop vzw alle schenkingen van dit soort dierenerfgoed zeer op prijs stelt!
Het Brakelhoen
Het Brakelhoen is een hoendertype dat eeuwenlang in de omgeving van de Vlaamse Ardennen voorkwam. De Kempen hadden een zeer gelijkend hoenderras. Eind 19de eeuw kwam de hobbyfok van raspluimvee tot bloei, wat in 1898 te Brakel leidde tot de oprichting van de Braekelclub Nederbraekel.
De club kende een blitzstart, toonde tijdens haar eerste tentoonstelling 550 Brakels. Zo’n vaart zou het nooit meer lopen, en tijdens WO I kreeg de club een nekslag. In 1920 ontstond te Ronse een nieuwe Brakelclub, maar ook deze was kort van adem. Bovendien werd de Brakelkip die ooit als legkampioene stond aangeschreven, door Amerikaanse hybridekippen de loef afgestoken. Het Brakelhoen ging verloren.
In 1969 deed de Bruggeling Hugo Vrielynck een oproep om zulke bedreigde inheemse kippenrassen te redden. Fokkers als Walter Terryn uit Izegem wekten het Brakelhoen weer tot leven. Het leidde tot een derde Brakelclub die vanaf 1971 zo’n 20 jaar actief bleef. Vandaag wordt het Brakelhoen vertegenwoordigd door de nieuw leven ingeblazen Braekelclub Nederbraekel (°1989) en speciaalclubs in België en omringende landen, zoals het boek over Die Brakel van de Duitse Züchter des Brakelhuhnes aangeeft.
Hanengevechten
Vechtsporten met dieren komen wereldwijd voor. Het gebeurt met kamelen, kwartels, honden, ganzen, krekels en dus ook met hanen. Vechthanenkampen dateren van ruim 4500 jaar geleden en zijn nog uitermate populair in onder meer de Filippijnen.
Ook in Europa waren hanengevechten ingeburgerd, al kregen ze vanaf de 19e eeuw forse tegenwind van de eerste dierenbeschermers. België verbood de praktijk in 1929, maar clandestien gingen de aanhangers er tot 1985-1990 mee door.
Een verstrengde wetgeving in 1993 verjoeg de resterende Belgische aanhangers naar Noord-Frankrijk, waar in zogenaamde gallodromes tot op vandaag kooigevechten tussen hanen zijn toegestaan. In deze vitrine ziet u onder meer de stalen pinnen die vechthanen krijgen aangesjord, en enkele bokshandschoentjes waarmee de hanen tijdens proefkampen worden uitgerust.
De Brugse Vechter
Doordat ook in België hanengevechten plaatsvonden, kon het fokken van eigen vechthoenders niet uitblijven. Zo ontstonden forse Belgische vechters, die tegenwoordig in drie aparte hoenderrassen worden onderscheiden: de Luikse, de Brugse en de Tiense Vechter. De Tiense is pas in 1982 als volwaardig ras erkend.
Niet de kleuren zijn bij deze dieren van belang, maar hun lichaamsvorm en –houding. Net als het Brakelhoen was de Brugse Vechter rond 1975 zo goed als uitgestorven. Een kleine schare fokkers hoopt dit zeldzame hoenderras nu een nieuwe toekomst te geven.
In deze vitrine ziet u onder meer foto’s van schetsen van Brugse Vechters door de dierenschilder René Delin (1877-1961). De tekst van 1912 (rechts) bewijst dat er in Brugge een Club du Grand Combattant de Bruges heeft bestaan, met als vergaderlokaal een café op de Brugse Markt. Dertig jaar later had de eveneens sinds lang verdwenen Kleinveebond Brugge heel prominent een Brugse Vechter in haar logo.
Raspluimvee
Eind 19e, begin 20ste eeuw werd het kweken van raszuiver kleinvee een populaire liefhebberij. Zowel clubs die zich op één ras toelegden als (koepel)verenigingen voor alle soorten neerhofdieren schoten als paddenstoelen uit de grond. De hoogbloei zag men aan de vele vak- en ledenbladen en boeken die toen rond kleinveeteelt verschenen. Deze vitrine toont een aantal voorbeelden.
Voor dit dierenerfgoed is nooit goed zorg gedragen. België had sinds 1880 honderden kleinveekeurders en talloze tijdschriften. Van niet één club, redactie, fokker of keurder bleef het archief bewaard.
Mendop vzw hoopt nu te redden wat er nog te redden valt. Alle hulp en tips kunnen hierbij van dienst zijn.
Nutpluimvee
Het woord zegt alles. De meeste hoenders worden gekweekt voor hun nut – vlees, eieren – en niet voor hun kleurrijke veertooi of sierlijke vormen. De drang om uit kippen een maximaal rendement te halen is eeuwenoud, maar beleefde na 1900 een doorgedreven bedrijfsaanpak, uitmondend in de legbatterij. Vandaag leven in sommige kippenstallen meer dieren dan vroeger in een hele landstreek.
Deze vitrine toont lukraak voorbeelden van de eeuwige jacht op de kip met de gouden eieren, waarbij de kip niet zelden als een eierfabriekje werd voorgesteld. De boeken geven ook aan dat de kippenhouderij bij particulieren altijd om zijn opbrengsten werd aangeprezen. Heeft u zulke boeken of documenten nog op zolder liggen, geef ze bij Mendop een tweede leven.
Sfeerbeelden tentoonstelling
© Mendop vzw
Homepagina: www.mendop.org